Yến Ngự Vương

Chim yến có khả năng định vị bằng sóng siêu âm không?

Thứ Sáu, 12/09/2025
Huyền
Chim yến có khả năng định vị bằng sóng siêu âm không?

Chim yến có khả năng định vị bằng sóng siêu âm không?

Chim yến có khả năng định vị bằng sóng siêu âm không? Đây là câu hỏi thường được đặt ra bởi những người quan tâm đến sinh học động vật hoặc đang tìm hiểu để đầu tư vào lĩnh vực nuôi chim yến. Thật bất ngờ khi loài chim nhỏ bé này lại sở hữu khả năng định vị trong bóng tối tương tự như dơi – loài động vật có vú nổi tiếng với khả năng sử dụng sóng siêu âm để định hướng và tìm mồi.

Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ bản chất cơ chế định vị âm thanh ở chim yến hoạt động như thế nào, có phải là sóng siêu âm thật sự hay chỉ đơn giản là âm thanh tần số cao. Bài viết này sẽ đi sâu lý giải về khả năng định vị của chim yến, cơ sở khoa học phía sau hiện tượng này, và những ứng dụng thực tiễn trong mô hình nhà yến hiện đại.

1. Chim yến có định vị bằng sóng siêu âm không?

Câu trả lời là có, nhưng không phải tất cả chim yến đều sử dụng sóng siêu âm.

Theo các nghiên cứu sinh học, chim yến thuộc chi Aerodramus – trong đó có hai loài phổ biến được nuôi ở Việt Nam là Aerodramus fuciphagus (chim yến tổ trắng) và Aerodramus maximus (chim yến tổ đen) – đều có khả năng phát ra âm thanh để định vị không gian trong điều kiện thiếu sáng hoặc bóng tối hoàn toàn. Đây là hiện tượng định vị bằng âm thanh (echolocation).

Một số loài chim yến có thể tạo ra âm thanh với tần số vượt ngưỡng nghe của con người (trên 20kHz) – tức là sóng siêu âm, giống với cơ chế mà dơi và cá heo sử dụng. Tuy nhiên, ở hầu hết các loài yến thường thấy trong mô hình nuôi yến, âm thanh định vị thường nằm trong khoảng 1.5 đến 17 kHz, chỉ một phần nhỏ vượt ngưỡng 20 kHz.

Do đó, chim yến có khả năng định vị bằng âm thanh ở tần số cao, và một số loài có thể sử dụng sóng siêu âm đúng nghĩa. Mặc dù không mạnh mẽ và chính xác như dơi, nhưng cơ chế này vẫn đủ để giúp chim yến bay trong bóng tối, tránh va chạm và định vị tổ của mình.

2. Nguyên lý định vị bằng âm thanh ở chim yến

Khả năng định vị bằng âm thanh ở chim yến tuân theo nguyên lý echolocation – một hiện tượng sinh học đã được chứng minh ở một số loài động vật có khả năng di chuyển hoặc săn mồi trong bóng tối.

2.1. Chim yến phát ra âm thanh đặc biệt

Chim yến khi bay thường phát ra âm thanh dạng “click” hoặc tiếng kêu lặp đi lặp lại nhanh và ngắn, không phải để giao tiếp mà nhằm mục đích cảm nhận không gian xung quanh.

Những âm thanh này có tần số cao, một phần vượt ngưỡng âm thanh con người nghe được, nên tai thường không cảm nhận được rõ ràng.

2.2. Âm thanh phản xạ lại từ vật thể

Khi âm thanh phát ra gặp vật cản như tường, trần, tổ, hoặc các vật thể trong nhà yến, chúng sẽ dội ngược lại dưới dạng sóng phản xạ.

Chim yến nhờ vào hệ thống tai đặc biệt nhạy bén và bộ não xử lý âm thanh phát triển có thể phân tích độ trễ và cường độ của sóng phản xạ để:

  • Xác định khoảng cách đến vật cản
  • Nhận diện kích thước và hướng của không gian
  • Tìm ra vị trí tổ yến, con non hoặc bạn tình

2.3. Điều hướng chính xác trong bóng tối

Dựa trên thông tin từ phản xạ âm, chim yến điều chỉnh tốc độ bay, góc lượn và điểm hạ cánh chính xác, ngay cả trong điều kiện hoàn toàn không có ánh sáng.

3. Khác biệt giữa chim yến và các loài có echolocation khác

3.1. So với dơi

Dơi có khả năng định vị cực kỳ nhạy bén, sử dụng sóng siêu âm mạnh ở dải tần từ 20 đến hơn 100 kHz để săn mồi, bay và di chuyển trong đêm.

Chim yến sử dụng echolocation đơn giản hơn, chủ yếu để tránh va chạm và tìm tổ.

Dơi phát âm từ miệng hoặc mũi; chim yến phát âm bằng dây thanh quản.

3.2. So với các loài chim khác

Chim yến là một trong số rất ít loài chim trên thế giới có khả năng echolocation.

Đa số các loài chim khác chỉ dựa vào thị giác và thính giác giao tiếp, không có cơ chế định vị chủ động bằng âm thanh.

Ngoài yến, chỉ có một số loài chim như chim dầu (Oilbird) ở Nam Mỹ được ghi nhận có khả năng định vị tương tự.

4. Vai trò của khả năng định vị trong nghề nuôi yến

Khả năng định vị bằng âm thanh giúp chim yến thích nghi tốt trong môi trường nhà yến nhân tạo, vốn mô phỏng không gian tối và kín như hang đá tự nhiên. Điều này mang lại nhiều lợi ích cho người nuôi yến:

Tăng khả năng sinh tồn trong môi trường tối, tránh va chạm khi bay.

Tổ yến ổn định hơn, ít bị chim hoảng loạn, bỏ tổ.

Hiệu quả dẫn dụ cao hơn nếu sử dụng âm thanh đúng cách và thiết kế nhà phù hợp.

5. Thiết kế nhà yến hỗ trợ định vị bằng âm thanh

Để tận dụng khả năng này của chim yến, người nuôi cần lưu ý các yếu tố trong thiết kế và vận hành nhà yến:

5.1. Giữ nhà yến đủ tối và yên tĩnh

Ánh sáng tự nhiên nên bị hạn chế hoàn toàn trong khu vực làm tổ.

Tránh tiếng ồn từ bên ngoài hoặc các thiết bị cơ giới.

5.2. Sử dụng âm thanh dẫn dụ khoa học

Dùng các loại âm thanh có tần số gần với tiếng chim yến tự nhiên.

Âm thanh không bị rè, không lẫn tạp âm hoặc âm thanh nhân tạo gắt.

5.3. Bố trí không gian bay khoa học

Hành lang bay, cửa ra vào phải được thiết kế thoáng, không có vật cản bất thường.

Các góc tường nên bo tròn, trần nhà không quá thấp, tránh gây nhiễu âm.

6. Kết luận

Chim yến có khả năng định vị bằng âm thanh, và một số loài có thể phát ra sóng siêu âm để định hướng trong bóng tối. Đây là một cơ chế sinh học vô cùng đặc biệt, giúp chúng dễ dàng thích nghi với môi trường hang đá tự nhiên cũng như nhà yến nhân tạo được thiết kế tối và kín.

Việc hiểu và áp dụng đúng cơ chế này không chỉ giúp bạn thiết kế mô hình nhà yến hiệu quả hơn mà còn góp phần nâng cao tỷ lệ dẫn dụ, ổn định đàn yến và khai thác tổ yến một cách bền vững, lâu dài.

Viết bình luận của bạn